Maandag 11 februari – Wat moeten we toch met het woord draagvlak? Het heeft dezelfde rare bijsmaak als inspraak en participatie. Je kunt je er bij lurkers nog iets bij voorstellen, maar bij creators totaal niet. Die worden gek van dat woord. ‘Hoezo zoekt de overheid draagvlak?’ zeggen ze, ‘Ik wil veel harder!’

Een glasheldere analyse vond ik in een tekst die Pauline Westendorp (van 02025 en zoveel meer) doorgestuurde. De tekst is van Sanne Akerboom – in oktober 2018 bij de UvA gepromoveerd met de studie ‘Between public participation and energy transition’ (en verbonden aan het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law en het Copernicus Institute Of Sustainable Development). Ik ben nog aan het achterhalen waar de tekst staat, maar plaats hem voorlopig even integraal.

Het plaatje hierboven is een combinatie van een schema van Sanne Akerboom, met de bolletjes waarmee ik de 90-9-1 regel van Nielsen vaak visualiseer (die zegt grofweg dat rond alle onderwerpen 90% van de mensen die ermee te maken heeft een lurker is, 9% een follower en 1% een creator).

Waarom draagvlak

Draagvlak is een veel genoemd onderwerp binnen de energietransitie. Maar waar gaat draagvlak eigenlijk over? Wat is het? Is het een doel, een middel of een noodzaak? Draagvlak in de energietransitie is geen doel op zich, wel een cruciaal onderdeel van het proces naar een CO2 neutrale samenleving. Idealiter zou de klimaat- en energietransitie als vanzelf moeten kunnen plaatsvinden, omdat draagvlak vanzelfsprekend is of omdat de noodzakelijke veranderingen niet als bezwaarlijk worden ervaren. 

Verschillende vormen van draagvlak in de maatschappij

Tijdens de Vrouwen Klimaattop is het fenomeen draagvlak geanalyseerd. Wij vinden dat er een onderscheid is tussen passief en actief draagvlak. Beide zijn van groot belang. Van passief draagvlak is sprake wanneer iets als vanzelfsprekend wordt aanvaard of geen belemmeringen worden gevoeld. Denk aan de gegroeide opvatting over niet-roken in aanwezigheid van (je) kinderen en in horeca-gelegenheden. We spreken van actief draagvlak als mensen verantwoordelijkheid voelen en er naar handelen. Dit onderscheid is belangrijk omdat we moeten constateren dat volledig actief draagvlak voor de energietransitie een utopie is, en wellicht ook niet nodig. De maatschappelijke realiteit is dat er altijd een substantieel deel van de samenleving een andere mening is toegedaan dan wel überhaupt geen interesse heeft. De veranderingen die de klimaat- en energietransitie met zich meebrengen, zullen voelbaar zijn in de samenleving. Financieel, ruimtelijk en op gedragsniveau. Een combinatie van passief en actief draagvlak zal voorwaardelijk zijn voor het welslagen van de energietransitie. Overigens worden beide vormen van draagvlak niet perse top-down gecreëerd, maar ontstaat in de praktijk door: een samenspel van (autonoom) veranderende maatschappelijke normen, van overheidswege op te leggen normen en financiële prikkels. Uitgangspunt zou moeten zijn dat deze combinatie ertoe leidt dat iedereen mee kan gaan in de klimaat- en energietransitie.

Passief draagvlak

Twee bewegingen leiden tot passief draagvlak. Enerzijds zijn er “gevoelde normen”. Deze vaak in algemene zijn cultureel bepaald, maar in het geval van energietransitie ontstaan deze door het maatschappelijk debat. Deze wordt aangezwengeld door een voorhoede. Deze bevindt zich zowel in politiek, NGO’s, bedrijfsleven als bij consumenten/burgers. Op basis van een steeds breder gevoelde norm, kan er een versnelling worden bewerkstelligd doordat de wetgever kiest voor het invoeren van wettelijk vastgelegde normen. Dit noemen wij ‘feitelijke normen”. Het momentum hiervan is sterk politiek bepaald. Het klimaatakkoord is daar een uitingsvorm van. Zowel de gevoelde norm als de op enig moment ingevoerde feitelijke norm, kunnen elkaar versterken. Indien de feitelijke norm uiteindelijk wordt ‘omarmd’, is sprake van volledig (passief) draagvlak. Het bereikte brede draagvlak kan tot gevolg hebben dat een actievere uitingsvorm van draagvlak in de samenleving ontstaat, waarin daadwerkelijk gehandeld wordt.

Actief draagvlak

Zoals gezegd spreken we van actief draagvlak als mensen en organisaties verantwoordelijkheid voelen en er naar handelen. Zelfs zonder passief draagvlak is er een koplopersgroep die zelf invulling geeft aan de gevoelde verantwoordelijkheid voor – in dit geval – verduurzaming. Deze groep dient mogelijkheden en flexibiliteit te worden geboden om daarnaar te handelen. Daarnaast geldt voor een grotere groep die door (financiële) prikkels en feitelijke ruimte handelingsperspectief biedt. Beide groepen rekenen wij tot de groep ‘actief draagvlak’.

Belang van beide vormen van draagvlak

Deze benaderingswijze van het fenomeen draagvlak, maakt dat het niet nodig zal zijn om tot 100% actief draagvlak te komen. Juist het vraagstuk benaderen vanuit deze te onderscheiden vormen van draagvlak brengt de versnelling van de energietransitie. Normen leiden tot passief draagvlak maar kunnen ook leiden tot activatie.

Welke betekenis heeft dit voor het Klimaatakkoord?

Deze analyse brengt ook de vraag met zich mee hoe e.e.a. ware te beïnvloeden en te versnellen. Gevoeld draagvlak kan niet geforceerd, wel gestimuleerd. De politieke keuzes die voorliggen zijn in de kern de keuzes die liggen op het kantelpunt van gevoeld draagvlak naar feitelijke normen. Het is aan de partijen aan de sectortafels van het klimaatakkoord om hier een balans te vinden, zodat de energietransitie kan versnellen en het adaptief vermogen van de maatschappij wordt ingezet. Met dit model kun je het potentieel inzichtelijk maken, door middel van 2 casussen hebben we een eerste vingeroefening gedaan. Ook qua timing leidt dit tot een ordening van stappen of het maatschappelijk debat wordt gekozen of wettelijk kader. Hoe kun je het kantelpunt benutten en inzetten ter versnelling van de vraagstukken aan de klimaattafel.